Zeka ve Gelişim Testleri
Zeka ölçümü ve değerlendirmesinden bahsedebilmek için öncelikle zekanın ne olduğunu bilmemiz daha iyi olur. Zeka; algı, bellek, problem çözme, kavram oluşumu gibi üst düzey bilişsel süreçlerle ilişkilidir.
Genel olarak bir tanım yapmak istersek zekayı, “anlamlı bir şekilde bilgiyi kullanabilme, nesne- fikir ilişkisi kurabilme, somut ve soyut kavramlara ulaşmak için bilgiyi kullanabilme, hatırlama ve bilgiyi elde etme” olarak tanımlayabiliriz.
Dünya üzerinde yaşayan her birey farklı ve kendine özgü bir potansiyelle doğar ve yaşamını sürdürür. Büyüme ve gelişmenin insana yüklediği görevlerden biri de kendi bireyselliğini ve potansiyelini keşfetmesidir. Büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu 0-6 yaş bu keşif için kritik bir dönemdir. Kendi potansiyelini ve farklılığını keşfetmesi zekâ ile de yakından ilişkilidir.
Son zamanlarda ailelerin “Çocuğumun zekâ düzeyini bilmek istiyorum.” “Çocuğumun yaşıtlarından daha üstün davrandığını düşünüyorum, üstün zekâlı olabilir mi?” düşünceleriyle zekâ testlerine olan talepleri artmış durumdadır. Ancak her ne kadar zekâ testleri çocuğun bireyselliği ve gelişim düzeyi hakkında bize yarar sağlasa da testi uygulamanın bir amacı olmalıdır. Çocuğun bu uygulamadan nasıl bir yarar elde edeceği dikkate alınmalıdır.
Peki, zekâ testleri ne zaman uygulanmalıdır?
Zekâ ve gelişim testleri özellikle okul öncesi dönemde (zihinsel gelişimin hızlı ve kritik olduğu dönem) yetersiz ya da üstün performans durumlarında uygulanır. Her iki durum için dikkat edilmesi gereken hususlar bulunur.
Yetersiz performans ya da gelişim geriliğinden şüphe edilen bir durumlarda;
- Okuma, yazma ve etkin dinleyebilme becerilerinde yetersizlik.
- Yetersiz öz bakım becerileri (yardımsız günlük ihtiyaçlarını giderememe).
- Aile içi ya da okulda uyum sorunları, iletişim kuramama.
Üstün performans gözlemlenen durumlarda;
- Hızlı öğrenebilme ve kavrayabilme becerisi.
- Yüksek yaratıcılık ve sembolizasyon becerisi.
- Geniş kelime kapasitesi ve dil becerileri.
Bu durumlar gözlemlendiğinde çocuğun ihtiyacına cevap verecek şekilde, amacına uygun zekâ ya da gelişim testleri bir psikolog ya da konuyla ilgili gerekli eğitimi almış bir uzman tarafından çocuğa uygulanabilir.Ancak bu konuda dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Öncelikle bilinmelidir ki uygulanacak tek bir zekâ testi çocukla ilgili doğru tanıyı koymada yeterli değildir. Bununla birlikte çocuk bir uzman tarafından gözlemlenip, değerlendirilmelidir. Uygulanan testler çoğu zaman uzmanın çocuk üzerindeki teşhisini doğrular nitelikte somut veriler olarak kullanılmaktadır. Hiçbir zaman başlı başına tanı ve teşhis için yeterli değildir.
Zekânın Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi:
Zekâ ve Gelişim Testleri:
Çocuklara uygulanan testler zekâ testleri ve gelişim testleri olarak iki boyutta ele alınabilir.0-6 yaş (okul öncesi dönem) gelişim testlerinin uygulandığı dönemdir.
Gelişim testleri kaba motor, ince motor, öz bakım, sosyal beceriler ve konuşma alanlarına dair ayrı ayrı değerlendirmelerin yapıldığı çocuğun genel gelişimini değerlendiren testlerdir. Bu testler gelişim geriliklerinin tespitinde yardımcı rol oynamakta ve çocuğun gelişiminin hangi yaş civarında olduğu hakkında bilgiler verebilmektedir. Gelişim testleri sonucunda bir IQ puanı vermemektedir, test çocuğun gelişimini ve becerileri aynı yaş gruplarıyla kıyaslayarak farklılıkları tespit eder ve sonuca varır. Değerlendirmesi şüpheli ya da risk altında görülen bebek ve çocuklar ile görüşme aralıkları sıklaştırılmakta ve müdahaleler uygulanmaktadır. Genellikle 5 yaş öncesine uygulanan gelişim testleri bir ebeveyn ile beraber yapılmaktadır.